ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਜੈਪੁਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 11 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਅੰਬਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਾਨ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦਾ ਜੀਵੰਤ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਆਮੇਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ, ਸੁੰਦਰ ਦਰਬਾਰਾਂ, ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਲ ਦੀ ਚਮਕ, ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਮਹਿਕ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਇਮਾਰਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਜੋ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਇਤਿਹਾਸ
ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਲਗਭਗ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਖੇਤਰ ਮੀਨਾ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਬੂਤਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਲਗਭਗ 1036–1037 ਈ. ਵਿੱਚ ਕਛਵਾਹਾ ਰਾਜਪੂਤ ਵੰਸ਼ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ।
ਇਹ ਥਾਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਰਾਜਨੀਤਕ, ਸੈਨਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ। ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ੂਰਵੀਰਤਾ, ਸ਼ਾਨ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ।
ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਤੇ ਰਚਨਾ
ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਲਗਭਗ 1600 ਈ. ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਹਿੱਸਾ — ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਮਹਿਲ — ਰਾਜਾ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲਾ (1589–1614) ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਅਕਬਰ ਦੇ ਨੌ ਰਤਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਕਲਾ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਬਣਾਇਆ।
ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਤਿੰਨ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ — ਮਾਨ ਸਿੰਘ, ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਧਦੀ ਗਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਭਗ 137 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਇੱਕ ਐਸਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਰਾਜਪੂਤ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹੈ।
ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ
ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹਾ ਰਾਜਪੂਤ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਕਲਾ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ। ਇਥੇ ਦੇ ਦਰਬਾਰ, ਬਾਗ਼, ਮਹਿਲ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਸ਼ਾਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
- ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਆਮ (ਸਾਰਵਜਨਿਕ ਦਰਬਾਰ) — ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅਰਜ਼ੀਆਂ ਸੁਣਦਾ ਸੀ।
- ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਖਾਸ (ਨਿੱਜੀ ਦਰਬਾਰ) — ਜਿੱਥੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਾਜਨੀਤਕ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ।
- ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਲ (ਦਰਪਣ ਮਹਲ) — ਇਸ ਮਹਲ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਛੋਟੇ–ਛੋਟੇ ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਦੀਵੇ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਤਾਰਿਆਂ ਵਰਗਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਸੁਖ ਨਿਵਾਸ — ਜਿੱਥੇ ਰਾਜ ਪਰਿਵਾਰ ਗਰਮੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਠੰਡੀ ਹਵਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੇ ਬਹਾਅ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਜੈਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਸੁਰੰਗ ਜੋੜੀ ਗਈ ਸੀ — ਇਹ ਸੁਰੰਗ ਰਾਜ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਸਮੇਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।
ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹਾ ਲਗਭਗ 600 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਕਛਵਾਹਾ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਹਾ। ਇਥੋਂ ਹੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰਾ ਖੇਤਰ ਵਪਾਰ, ਧਰਮ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ।
1728 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਵਾਈ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੂਜੇ ਨੇ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਜੈਪੁਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹਾ ਰਾਜ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਸਮਾਰੋਹ ਇਥੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ।
ਸੈਨਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧ
ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਬਣਾਵਟ ਰਾਜਨੀਤਕ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਸੈਨਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਦੀ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ, ਨਿਗਰਾਨੀ ਮੀਨਾਰਾਂ ਤੇ ਚੌਕੀਆਂ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਜੈਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਢਾਲ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਜੰਗ ਦੇ ਸਮੇਂ ਰਾਜ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਰਸਤੇ ਨਾਲ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦਾ ਅਦਭੁਤ ਮਿਲਾਪ
ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਇਸਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਥੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ, ਮੁਗਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਗੁੰਬਦ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਬਾਗ਼ਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਚਿਤ੍ਰਕਲਾ ਦੇ ਰੰਗ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹਰ ਦਰਵਾਜ਼ਾ — ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਣੇਸ਼ ਪੋਲ, ਸੂਰਜ ਪੋਲ ਅਤੇ ਚੰਦ ਪੋਲ — ਰਾਜਪੂਤ ਕਲਾ ਦਾ ਅਨਮੋਲ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ।
ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸੰਗਮਰਮਰ ਅਤੇ ਲਾਲ ਰੇਤ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਰ ਕਮਰੇ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਤੇ ਫਰਸ਼ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਚਿਤ੍ਰ ਮੰਨੋ ਰਾਜਸੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋਣ।
ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਰਗ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖਰੀ ਸੀ। ਰਾਜ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਸੀ, ਪਰ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹੋਰ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ।
ਰਾਜ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਰਾਣੀਆਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਜ਼ਨਾਨਾ ਮਹਿਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ — ਇਹ ਥਾਂ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਸਿਰਫ਼ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਚੁਣੇ ਸੇਵਕ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਸੰਗੀਤ, ਕਲਾ, ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਸ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਕਈ ਰਾਣੀਆਂ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ, ਸਜਾਵਟ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਪਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ।
ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਮ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਲਈ ਜੀਵਨ ਅਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤਾਂ ਨੇ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਕਈ ਬਹਾਦਰ ਮਹਿਲਾਵਾਂ — ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਣੀ ਹਦੀਆ, ਮੀਰਾਬਾਈ ਵਰਗੀਆਂ — ਨੇ ਸਮਾਜਕ ਜੰਜ਼ੀਰਾਂ ਤੋੜ ਕੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣਾਈ।
ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਦੀਆਂ ਰਾਣੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜੰਗਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਏਕਤਾ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਾਇਆ।
ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ
ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸ਼ੀਲਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਤਮਾ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਮੰਦਰ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਲਿਆਈ ਦੇਵੀ ਸ਼ੀਲਾ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਰ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜੇ ਇਥੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਅੱਜ ਵੀ ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।
ਇੱਥੇ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ — ਦੀਵਾਲੀ, ਦੁਸਹਿਰਾ ਅਤੇ ਤੀਜ — ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੀਤ, ਨਾਚ ਤੇ ਰੰਗੋਲੀ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਭਾਵਨਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਜੀਵਨ ਜਿੱਥੇ ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਸੀ, ਉਥੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਸ਼ੁੱਧ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਰੰਗਿਆ ਸੀ।
ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹਾ
ਜੈਪੁਰ ਦੀ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਇਹ ਅੱਜ ਯੂਨੇਸਕੋ ਵਿਰਾਸਤ ਸਥਲ (2013) ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਸੈਲਾਨੀ ਇਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਪੈਂਦੀ ਚਮਕ ਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੁੰਦਾ ਲਾਈਟ ਐਂਡ ਸਾਊਂਡ ਸ਼ੋਅ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਹਾਥੀਆਂ ‘ਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ, ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਲ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ, ਤੇ ਹਵਾ ਮਹਲ ਤੋਂ ਦਿੱਸਦਾ ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ — ਇਹ ਸਭ ਮਿਲ ਕੇ ਜੈਪੁਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।
ਆਮੇਰ (ਅੰਬਰ) ਕਿਲ੍ਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਇਮਾਰਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ, ਕਲਾ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੀ ਹਰ ਥਾਂ — ਚਾਹੇ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਲ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਸ਼ੀਲਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਮੰਦਰ — ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜੇ–ਰਾਣੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਵਰਾਜ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ।
ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਛਿਪੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਸਿਰਫ਼ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੀਉਂਦੀ ਹੈ।
ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਐੱਸ.ਐੱਸ. ਮਾਸਟਰ
ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਰਾਜਪੁਰਾ ਟਾਊਨ (ਪਟਿਆਲਾ)
9888383624
